Zielnik apteczny
Niniejszy zielnik apteczny jest zbiorem najistotniejszych informacji zebranych o ziołach umieszczonych w zielniku autorstwa brata Marcina M. Cegły OH zielarza i fitoterapeuty z wieloletnim doświadczeniem pracy w aptece ziololeczniczej. Przedstawiamy zioła lecznicze, które od wieków wspierają nasze zdrowie i samopoczucie.
W naszym zielniku aptecznym prezentujemy bogatą kolekcję ziół, ich właściwości oraz praktyczne zastosowania. Od aromatycznej lawendy po leczniczy dziurawiec – dowiedz się, jak zioła mogą stać się naturalnym wsparciem dla Twojego zdrowia.
Babka lancetowata (Plantago lanceolata).
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Babkę Lancetowatą pochodzącą z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
W stanie dzikim występuje niemal w całej Europie, w Afryce północnej oraz w Azji zachodniej aż do Himalajów. Jako gatunek zawleczony obecny jest w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, na Hawajach, w Australii i na Madagaskarze. Gatunek bardzo zmienny, przystosowuje się do różnych warunków, został rozwleczony na wszystkie kontynenty. W Polsce pospolity. Występuje na łąkach, pastwiskach, miedzach i trawnikach, zrębach leśnych, torowiskach kolejowych.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Roślina zawiera glikozyd aukubinę, do 10% śluzu, saponiny, garbniki, kwasy organiczne, karoten, witaminy C i K, duże ilości soli mineralnych sodu, potasu, magnezu i cynku.
Surowiec lekarski
Do celów leczniczych pozyskuje się liść babki lancetowatej (Folium Plantaginis lanceolatae) lub całą roślinę (Herba Plantaginis). Ze stanowsik naturalnych surowiec można zbierać od maja do sierpnia.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Obecnie liście babki stosuje się jako środek przeciwkaszlowy przy astmie i innych schorzeniach układu oddechowego – znaczenie lecznicze mają tu śluzy i garbniki które zmniejszają przekrwienie błon śluzowych oraz nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych. Właściwości bakteriostatyczne wykazuje świeży surowiec, też w postaci soku. Substancją czynną jest w tym przypadku aukubozyd, który pod wpływem zawartej w surowcu β– glukozydazy uwalnia aglikon aukubigeninę o właściwościach bakteriostatycznych. Badania wykazały, że wyciągi wodne z liści babki lancetowatej, stosowane doustnie, pobudzają wytwarzanie interferonu i przeciwciał antywirusowych, a więc substancji chroniących organizm ludzki przed inwazją wirusów. Sok ze świeżych liści babki lancetowatej albo odwar z liści wysuszonych przyspiesza gojenie ran i regenerację naskórka.
Ciekawostka
Babka znana była już w starożytności. Pliniusz zalecał ją na 24 choroby, w tym przeciw kaszlowi, na rany i przeciw malarii.
Źródło:
1) Parus A., Grys A.: Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.) – właściwości lecznicze. „Postępy Fitoterapii”. 3, 2010, s. 162-165
2) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie Pro Carpathia, 2012
3) Kapusta J.: Apteczka domowa. Warszawa: Buchmann, 2012
Babka zwyczajna (Plantago major).
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Babkę Lancetowatą pochodzącą z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
Rodzimy obszar występowania obejmował Europę i Azję, ale jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się także na innych kontynentach. W Polsce jest gatunkiem pospolitym na całym terenie. Jest to roślina wydeptywanych miejsc – brzegi dróg, ścieżki polne, chodniki, pastwiska, podwórza, brzegi zbiorników wodnych.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Roślina zawiera śluz, gorzki glikozyd aukubinę, enzymy, kwasy organiczne, garbniki, saponiny, witaminy C i K, flawonoidy i sole mineralne z dużą zawartością potasu.
Surowiec lekarski
Surowcem są liście – (Folium Plantaginis majoris), które zbiera się od wiosny do jesieni, wybierając wiadomo młode, zdrowe i czyste.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
W medycynie ludowej świeże liście przykładano na niewielkie zranienia, ukąszenia owadów, zwichnięcia, ropiejące rany, owrzodzenia, napar służył do przemywania trudno gojących się ran. Stosowany był szeroko jako środek wykrztuśny, osłaniający, przeciwzapalny, w chorobach przewodu pokarmowego i górnych dróg oddechowych, a zewnętrznie do płukania gardła, przy zapaleniu spojówek i bólach zębów. Sok działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie przy użądleniach pszczół i trzmieli. Obecnie liście babki zwyczajnej stosuje się głównie jako składnik mieszanek wykrztuśnych. Częściej w lecznictwie stosuje się ziele babki lancetowatej – o podobnym działaniu, ale zawierających więcej substancji czynnych i łatwiej przyswajalnych.
Ciekawostka
W Chinach znana była już od 3000 lat. W starożytności zalecana była w przypadku ukąszeń przez węże i skorpiony.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie
Pro Carpathia, 2012
2) Dziak M., Materkowska T. (red.): Medycyna naturalna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1994
Bez czarny (Sambucus nigra).
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Bez czarny pochodzący z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie, w Polsce pospolity na całych obszarze kraju. Występuje w zaroślach, na brzegach lasów, przy drogach, na miedzach, śmietniskach i na wszelkich nieużytkach na glebach żyznych, zasobnych w wapń.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
W kwiatach bzu czarnego występują flawonoidy, kwasy wielofenolowe, kwasy organiczne, ślady olejku eterycznego, witaminy A, B i C i sole mineralne.
Owoce zawierają około 20% cukrów redukujących, 3,5 % pektyn, ok. 3% garbników, zespół 3 barwników antocyjanowych, kwasy wielofenolowe, kwasy organiczne, witaminy z grupy B, karetonoidy oraz sole mineralne.
Surowiec lekarski
Surowcem zielarskim są kwiaty (Flos Sambuci) i dojrzałe (czarne) owoce (Fructus Sambuci). Nie mniej jednak właściwości lecznicze mają także kora (Cortex Sambuci), korzenie (Radix Sambuci) i liście (Folium Sambuci).
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Bez czarny jest popularną rośliną stosowaną w celach leczniczych od wieków. Kwiaty działają: moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Owoce mają własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, odtruwająco, przeciwwirusowo i immunostymulująco. Ze względu na dużą zawartość antocyjanów owoce mają potencjalne działanie przeciwutleniające. Napary z kwiatów są używane przy przeziębieniach,
do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych. Z owoców zazwyczaj
wykonuje się odwary używane do leczenia migreny, nerwobólów, biegunki, chorób reumatycznych, i neurologicznych, a dzięki ich własnościom odtruwającym także przy zaburzeniach przemiany materii.
Ciekawostka
Wszystkie świeże części rośliny zawierają sambunigrynę, które w większych ilościach są
trujące. Wysoka temperatura usuwa ich właściwości trujące.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie
Pro Carpathia, 2012
2) Kapusta J.: Apteczka domowa. Warszawa: Buchmann, 2012
3) Dziak M., Materkowska T. (red.): Medycyna naturalna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1994
Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L.)
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Borówkę brusznicę pochodzącą z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
Borówka brusznica w stanie dzikim rośnie w strefie klimatu umiarkowanego Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Polsce spotykana jest na całym niżu i w górach. Rośnie w dużych skupiskach, w borach sosnowych, na górskich murawach i pastwiskach, wrzosowiskach i połoninach.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Liście borówki zawierają glikozydy fenolowe (m.in. arbutynę), garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, sole mineralne z dużą ilością manganu. W owocach znajdują się kwasy organiczne (jabłkowy, benzoesowy), witaminy A i C, antocyjany, pektyny, garbniki i cukry. Brusznica zawiera wiele kwasu szczawiowego, trudnego do wydalenia z organizmu.
Surowiec lekarski
Do celów leczniczych pozyskuje się liście i owoce ze stanowisk naturalnych.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Borówka brusznica znana była w starożytności, pisze o niej np. Dioskorides. W Polsce w lecznictwie ludowym stosowano liść razem z kwiatostanem w dolegliwościach reumatycznych. Owoce gotowane z cukrem podawano w zimnicy, chorobach żołądka, biegunce, a także przy braku apetytu. Natomiast
odwar z liści używany był w kamicy nerkowej jako środek moczopędny. Obecnie liść brusznicy stosuje się jako lek moczopędny i odkażający drogi moczowe w schorzeniach nerek i pęcherza moczowego.
Ciekawostka
Duże dawki wyciągów z liści brusznicy stosowane przez dłuższy czas mogą powodować objawy przewlekłego zatrucia hydrochinonem.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów:
Stowarzyszenie „Pro Carpathia”, 2012
2) Łuczaj Ł.: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004
Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.)
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Borówkę czarną pochodzącą z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
Roślina występuje w całej Europie, północnej Azji oraz zachodniej części Ameryki Północnej. Preferuje gleby piaszczyste, ubogie i kwaśne, ale dość wilgotne. Dobrze znosi półcień. Najlepiej rozwija się w borach sosnowych, sosnowo-świerkowych i mieszanych.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Owoce zawierają witaminy C, A, D, z grupy B i rutynę (witaminę P), pektyny, garbniki, karotenoidy, flawonoidy, barwniki antocyjanowe, kwasy organiczne, sole mineralne żelaza, manganu, potasu, litu i molibdenu. Natomiast liście zawierają chlorofil, karotenoidy, flawonoidy, triterpeny, garbniki, kwasy organiczne, arbutynę, inozyt (substancja regulująca poziom cukru we krwi), sole mineralne, zwłaszcza manganu.
Surowiec lekarski
Surowcem lekarskim jest owoc i liście. Liście należy zbierać pod koniec owocowania borówki. Owoce należy zbierać ręcznie, aby grzebieniem nie kaleczyć i niszczyć krzewinek (jest to regulowane przez ministerialne rozporządzenie).
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Świeże owoce działają rozwalniająco na przewód pokarmowy. Natomiast napary i wyciągi z suszonych owoców są skutecznym środkiem przeciwbiegunkowym, przeciwbakteryjnym, stosowane również w zatruciach pokarmowych. Działają przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie oraz mają wpływ na ostrość widzenia. Odtruwają organizm w metali ciężkich np. z rtęci. Zapobiegają szybkiemu zmęczeniu oczu, pieczeniu i uszkodzeniu siatkówki przez promieniowanie UV. Badania in vitro oraz na zwierzętach wskazują na zapobieganie powstawaniu nowotworów oraz hamowanie ich rozwoju (zwłaszcza w odniesieniu do raka jelita grubego). Liście mają łagodne działanie zapierające, przeciwbakteryjne, obniżają poziom cukru we krwi. Pomagają też w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych.
Ciekawostka
Borówka czarna była już wzmiankowana przez autorów starożytnych i średniowiecznych m.in. przez Dioskurydesa, Paracelsusa.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów:
Stowarzyszenie „Pro Carpathia”, 2012
2) Szymborska D. (red.): Zioła i rośliny lecznicze. Olsztyn: Firma Księgarska Olesiejuk, 2008
Brzoza brodawkowata (Batula pendula Roth.)
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Brzozę brodawkowatą pochodzącą z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
Występuje w umiarkowanej strefie półkuli północnej. W Polsce jest pospolitym drzewem na niżu i w niższych partiach górskich.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Flawonoidy, garbniki, saponiny, trójterpeny, olejek eteryczny, witaminy P i C, sole mineralne, betulina i kwasy organiczne. Kora zawiera dużo betuliny i żywicy.
Surowiec lekarski
Do celów leczniczych wykorzystuje się zarówno liście, pączki jak i korę. Liście zrywa się w maju, gdy są jeszcze młode i lepkie. Korę pozyskuje się wiosną lub jesienią z młodych gałęzi i pni. Pączki natomiast pozyskuje się tylko z gałęzi ściętych zimą lub wczesną wiosną.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Już w średniowieczu zaczęto stosować ją w lecznictwie. Św. Hildegarda (XII w.) wykorzystywała kwiat brzozy do leczenia wrzodów, Matthioli (XVI w.) sokiem z brzozy leczył kamicę nerkową. W lecznictwie ludowym stosowany był sok zarówno z korzeni, pni jak i gałązek brzozy. Natomiast dzięgieć otrzymywany z drzewa brzozowego polecany był w leczeniu świerzbu, grzybicy czy egzemy. Obecnie w lecznictwie liście brzozy zalecane są jako środek moczopędny i dezynfekujący drogi moczowe, przeciwreumatyczny i napotny.
Ciekawostka
W kosmetyce z liści brzozy sporządza się środki do pielęgnacji włosów.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów:
Stowarzyszenie „Pro Carpathia”, 2012
2) Szymborska D. (red.): Zioła i rośliny lecznicze. Olsztyn: Firma Księgarska Olesiejuk, 2008
3) Łuczaj Ł.: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004
Bylica pospolita (Artemisia vulgaris).
Gdzie występuje?
Bylica pospolita występuje na całej półkuli północnej. W Europie występuje od Morza Śródziemnego po Laponię. W Polsce pospolity na terenie całego kraju. Jest częstym chwastem pól i ogrodów. Spotkać ją można również na miedzach, przydrożach, nieużytkach, w rowach, zaroślach, a także w wilgotnych lasach liściastych.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Ziele zawiera olejek eteryczny (kamfen, cyneol, borneol i tujon) i substancje goryczowe. Korzeń natomiast zawiera olejki eteryczne, garbniki, węglowodan inulinę.
Surowiec lekarski
Surowcem lekarskim jest ziele (Herba Artemisiae) i korzeń (Radix Artemisiae). Pozyskuje się wierzchotki pędów w początkowym okresie kwitnienia. Korzenie wykopuje się jesienią.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Bylica pospolita ma podobne działanie do bylicy piołun jednak działanie ma znacznie słabsze. Ziele bylicy pospolitej używane jest głównie w dolegliwościach ze strony układu pokarmowego; przy wzdęciach, niedokwaśności, kolce jelitowej, nieżytach i bólach brzucha. Poprawia apetyt i ułatwia przyswajanie pokarmów. Gorące napary służą również do okładów w bólach reumatycznych. Działa leczniczo również przy schorzeniach wątrobowych (w połączeniu z miętą pieprzową, estragonem, mniszkiem lekarskim, jałowcem i owocem dzikiej róży). W surowcach tych znajdują się także związki o działaniu bakteriostatycznym i przeciwnowotworowym.
Ciekawostka
W tradycyjnej medycynie chińskiej bylicą pospolitą zwalczano gorączkę, a dym z palonych ziół podobno leczył astmatyków.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie „Pro Carpathia”, 2012
2) Mazerant A.: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990
Bylica piołun (Artemisia absinthium).
Gdzie występuje?
Piołun rośnie dziko w Europie, Azji, i północnej Afryce, zawleczony również do Ameryki Północnej.
W Polsce można go spotkać na stanowiskach suchych i słonecznych, zwietrzałych skałach, nieużytkach, polanach leśnych, przydrożach, na rumowiskach.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Ziele zawiera związki gorczyczne – absyntynę, anabsyntynę, artabsynę, garbniki, kwasy organiczne, olejek lotny, sole potasowe, miedziowe i żelazowe, witaminę C, karoten, żywice, triterpeny i flawonoidy. W skład olejku eterycznego wchodzą tujon, azulen, pinen, felandren, tujol i kadinen.
Surowiec lekarski
Surowcem lekarskim są liście i ziele (Herba Absinthii), pozyskiwane głównie ze stanowiska naturalnego.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Piołun znany był już w starożytnym Egipcie i Palestynie. W średniowieczu dodawano go do atramentu aby chronić księgi przed myszami i robactwem. Stosowana była w postaci nalewki przy dolegliwościach żołądka. W oficjalnym lecznictwie wielu krajów ziele piołunu stosowane jest jako lek pobudzający trawienie i przeciwskurczowy w przewlekłych nieżytach jelit. Należy pamiętać, że zawarty w zielu tujon nie jest obojętny dla zdrowia – większe dawki powodują podrażnienia wątroby, a przewlekłe stosowanie prowadzić może do zaburzeń psychicznych i nerwowych. Zewnętrznie odwar z ziela można także stosować przy zwalczaniu pasożytów skóry (wszy, świerzbowce), gdyż działa na nie toksycznie.
Stosowany w postaci naparu jako lewatywa zwalcza owsicę i glistnicę. Napary z ziela dodawano do kąpieli przy chorobach reumatycznych.
Ciekawostka
Roślinę używano do produkcji nalewki zwanej absyntem, bardzo popularnej w XIX w., pitej często przez artystów (np. Van Gogha). Obecnie, ze względu na swoją szkodliwość, zakazana.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie „Pro Carpathia”, 2012
2) Łuczaj Ł.: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004
Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica).
Gdzie występuje?
Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Afryce Północnej, Ameryce Północnej, a zawleczona została także na inne obszary i kontynenty. Rośnie w wilgotnych lasach i zaroślach oraz bardzo często, jako gatunek synantropijny, na żyznych siedliskach ruderalnych.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Witamina C, witaminy z grupy B oraz witamina K, glikozydy flawonoidowe, składniki mineralne – przede wszystkim krzem, żelazo, jod, fosfor, magnez, potas i wapń,
fitosterole, flawonoidy, sole mineralne, olejki eteryczne i kwasy organiczne, do których zalicza się między innymi kwas masłowy, mrówkowy i kumarowy.
Surowiec lekarski
Do celów leczniczych wykorzystywane są liście, zbierane przed kwitnieniem (Urticae folium) oraz korzenie – wykopywane jesienią lub wczesną wiosną (Urticae radix), jak również całe ziele (Urticae herba). Surowcem, równie często stosowanym, jest sok uzyskiwany ze świeżych pędów.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Wyciągi wodno-alkoholowe z korzenia, zawierające sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby. Nie likwidują choroby, ale spowalniają jej rozwój i właśnie hamowanie przerostu prostaty jest najczęstszym zastosowaniem leczniczym korzenia pokrzywy
w nowoczesnej medycynie. Pokrzywa jest także środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy typu 2.
Liście i ziele obniżają nieznacznie poziom cukru we krwi. Jest też stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych i skóry. Ponadto, wpływa dodatnio na procesy przemiany materii. Wyciągi z organów
podziemnych pokrzywy hamują aromatazę i obniżają stężenie SHBG, dzięki czemu mogą być stosowane przy nadmiarze aromatazy, który u mężczyzn powoduje ginekomastię, a u kobiet hirsutyzm.
Ciekawostka
W lecznictwie ludowym biczowanie pokrzywami praktykowano w stanach reumatycznych. Czyniono tak już od starożytności.
Źródło:
1) Pieszak M., Mikołajczak P.: Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.), Borgis – Postępy Fitoterapii 4/2010, s. 199-204
2) Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J. (red.): Fitoterapia i leki roślinne. Warszawa:
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007
3) Styczyński M.: Zielnik podróżny. Rośliny w tradycji Karpat i Bałkanów. Krosno: Wydawnictwo Ruthenus,
2012
Jasnota biała (Lamium album).
Gdzie występuje?
Występuje w całej Europie oraz na znacznych obszarach Azji o klimacie umiarkowanym, ale także cieplejszym (Indie, Nepal, Pakistan). W Polsce jest pospolita, zarówno na niżu, jak i w niższych partiach gór i we florze Polski jest archeofitem. Rośnie na przydrożach, rumowiskach, w zaroślach, w rowach. Lubi gleby żyzne, zasobne w próchnicę.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Kwiaty zawierają flawonoidy, garbniki, śluzy, saponiny, glikozydy, cholinę, związki irydowe, kwasy wielofenolowe oraz niewielkie ilości olejków eterycznych.
Surowiec lekarski
Surowcem lekarskim są kwiaty (Flos Lamii albi). Zbiera się je ręcznie przy słonecznej pogodzie i suszy w zacienionym miejscu. Zbiera się tylko korony kwiatowe, delikatnie wyskubując je z kielichów.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Obecnie kwiaty jasnoty zaleca się jako środek zmniejszający nadmierne krwawienia miesięczne i zapaleniu narządów rodnych. Medycyna naturalna wykorzystuje jasnotę m.in. do likwidowania lub ograniczania upławów, wspomagania pracy nerek i pęcherza, przeciwdziałania wzdęciom, wspomagania układu pokarmowego w tym łagodzenia biegunek. Ponadto, przez działanie moczopędne ma zastosowanie w oczyszczaniu organizmu. Wykorzystywana również w gojeniu się ran, łagodzeniu poparzeń, zasklepianiu uszkodzonej skóry czy walki z infekcjami skórnymi i trądzikiem młodzieńczym.
Ciekawostka
Jasnotę białą znał już Dioskorides (I w. p.n.e.), zalecał ją przy ukąszeniu dzikich zwierząt.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie
Pro Carpathia, 2012
2) Dziak M., Materkowska T. (red.): Medycyna naturalna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1994
Lnica pospolita (Linaria vulgaris).
Gdzie występuje?
Lnica pospolita występuje na półkuli północnej – w Europie, Azji i Ameryce Północnej (tam jest gatunkiem zawleczonym). W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Występuje na polach, przydrożach, żwirowiskach, łąkach, zrębach, murawach kserotermicznych, na pulchnych glebach.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Roślina zawiera alkaloid peganinę, fitosterole, kwasy organiczne, flawonoidy, witaminę C, garbniki, sole mineralne.
Surowiec lekarski
Surowcem zielarskim jest ziele lnicy (Herba Linariae), które pozyskuje się w pełni kwitnienia rośliny. Ścina się górne części pędów do ok. 25 cm.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Ziele lnicy działa przede wszystkim w obszarze ruchów perystaltycznych jelit. Pobudza ich perystaltykę, rozluźnia mięśnie gładkie dróg żółciowych. Napary używane były do łagodzenia dolegliwości hemoroidów. W tym celu wykonywano też maści z ziela lnicy zmieszanego ze smalcem. Ma także działanie łagodni przeczyszczające. Ponieważ jej działanie przeczyszczające jest trzykrotnie słabsze od
kruszyny, była używana w przewlekłych zaparciach u dzieci, osób starszych. Używano jej także przy zaburzeniach trawienia, wzdęciach i atonii jelit.
Ciekawostka
Ziele jest trujące dla zwierząt, zwłaszcza dla koni. Silny odwar z lnicy zabija muchy.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie
Pro Carpathia, 2012
2) Dziak M., Materkowska T. (red.): Medycyna naturalna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1994
3) https://atlasflory.type.pl/linaria_vulgaris.html
Krwawnik pospolity (Achillea millefolium).
Gdzie występuje?
Pospolity w Europie i Azji (na wschód sięga po Mongolię i północno zachodnie Indie) oraz w Ameryce Północnej. W Polsce pospolity na całym obszarze. Występuje na łąkach, pastwiskach, przydrożach, brzegach lasów, polach. Jest rośliną o szerokiej amplitudzie ekologicznej, dobrze rośnie na wszystkich glebach, preferuje jednak gleby żyzne i średniowilgotne.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Ziele zawiera olejek eteryczny, goryczową substancję achilleinę, flawonoidy, cholinę, garbniki, fumarokumarynę, sole mineralne (kobalt, molibden, miedź, żelazo, siarka i dużo manganu), witaminy A, C i K, żywice, śluzy i fitoncydy. Kwiatostany natomiast olejek eteryczny, choliny oraz flawonoidy.
Surowiec lekarski
Surowcem lekarskim jest ziele krwawnika (Millefolii herba). Na potrzeby lecznicze zbiera się ulistnione wierzchotki pędów z kwiatostanami lub same kwiatostany – z roślin w początkowym okresie kwitnienia.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Krwawnik był jedną z bardziej cenionych roślin w starożytności. Według starogreckich podań Achilles (stąd nazwa) leczył tym zielem rannych wojowników spod Troi. Ziele ma działanie przeciwkrwotoczne, żołądkowe, rozkurczowe, przeciwzapalne. Stosuje się przy drobnych krwawieniach płucnych, skurczu mięśni gładkich, przewodów żółciowych, pęcherza oraz jelit. Kwiaty działają przeciwzapalnie, bakteriostatycznie, przeciwskurczowo. Wyciąg alkoholowy z kwiatów ma zastosowanie w leczeniu zaburzeń trawiennych, braku łaknienia, wzdęć, zgagi, nudności, odbijania, dolegliwości wątroby oraz bolesnych miesiączkowań.
Ciekawostka
Sproszkowanych suchych liści krwawnika używano kiedyś zamiast tabaki dla pozbycia się uporczywego bólu głowy.
Źródło:
1) Kapusta J.: Apteczka domowa. Warszawa: Buchmann, 2012
2) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie
Pro Carpathia, 2012
3) Dziak M., Materkowska T. (red.): Medycyna naturalna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1994