Zielnik apteczny
Niniejszy zielnik apteczny jest zbiorem najistotniejszych informacji zebranych o ziołach umieszczonych w zielniku autorstwa brata Marcina M. Cegły OH zielarza i fitoterapeuty z wieloletnim doświadczeniem pracy w aptece ziololeczniczej. Przedstawiamy zioła lecznicze, które od wieków wspierają nasze zdrowie i samopoczucie.
W naszym zielniku aptecznym prezentujemy bogatą kolekcję ziół, ich właściwości oraz praktyczne zastosowania. Od aromatycznej lawendy po leczniczy dziurawiec – dowiedz się, jak zioła mogą stać się naturalnym wsparciem dla Twojego zdrowia.
Babka lancetowata (Plantago lanceolata).
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Babkę Lancetowatą pochodzącą z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
W stanie dzikim występuje niemal w całej Europie, w Afryce północnej oraz w Azji zachodniej aż do Himalajów. Jako gatunek zawleczony obecny jest w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, na Hawajach, w Australii i na Madagaskarze. Gatunek bardzo zmienny, przystosowuje się do różnych warunków, został rozwleczony na wszystkie kontynenty. W Polsce pospolity. Występuje na łąkach, pastwiskach, miedzach i trawnikach, zrębach leśnych, torowiskach kolejowych.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Roślina zawiera glikozyd aukubinę, do 10% śluzu, saponiny, garbniki, kwasy organiczne, karoten, witaminy C i K, duże ilości soli mineralnych sodu, potasu, magnezu i cynku.
Surowiec lekarski
Do celów leczniczych pozyskuje się liść babki lancetowatej (Folium Plantaginis lanceolatae) lub całą roślinę (Herba Plantaginis). Ze stanowsik naturalnych surowiec można zbierać od maja do sierpnia.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Obecnie liście babki stosuje się jako środek przeciwkaszlowy przy astmie i innych schorzeniach układu oddechowego – znaczenie lecznicze mają tu śluzy i garbniki które zmniejszają przekrwienie błon śluzowych oraz nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych. Właściwości bakteriostatyczne wykazuje świeży surowiec, też w postaci soku. Substancją czynną jest w tym przypadku aukubozyd, który pod wpływem zawartej w surowcu β– glukozydazy uwalnia aglikon aukubigeninę o właściwościach bakteriostatycznych. Badania wykazały, że wyciągi wodne z liści babki lancetowatej, stosowane doustnie, pobudzają wytwarzanie interferonu i przeciwciał antywirusowych, a więc substancji chroniących organizm ludzki przed inwazją wirusów. Sok ze świeżych liści babki lancetowatej albo odwar z liści wysuszonych przyspiesza gojenie ran i regenerację naskórka.
Ciekawostka
Babka znana była już w starożytności. Pliniusz zalecał ją na 24 choroby, w tym przeciw kaszlowi, na rany i przeciw malarii.
Źródło:
1) Parus A., Grys A.: Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.) – właściwości lecznicze. „Postępy Fitoterapii”. 3, 2010, s. 162-165
2) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie Pro Carpathia, 2012
3) Kapusta J.: Apteczka domowa. Warszawa: Buchmann, 2012
Babka zwyczajna (Plantago major).
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Babkę Lancetowatą pochodzącą z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
Rodzimy obszar występowania obejmował Europę i Azję, ale jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się także na innych kontynentach. W Polsce jest gatunkiem pospolitym na całym terenie. Jest to roślina wydeptywanych miejsc – brzegi dróg, ścieżki polne, chodniki, pastwiska, podwórza, brzegi zbiorników wodnych.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Roślina zawiera śluz, gorzki glikozyd aukubinę, enzymy, kwasy organiczne, garbniki, saponiny, witaminy C i K, flawonoidy i sole mineralne z dużą zawartością potasu.
Surowiec lekarski
Surowcem są liście – (Folium Plantaginis majoris), które zbiera się od wiosny do jesieni, wybierając wiadomo młode, zdrowe i czyste.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
W medycynie ludowej świeże liście przykładano na niewielkie zranienia, ukąszenia owadów, zwichnięcia, ropiejące rany, owrzodzenia, napar służył do przemywania trudno gojących się ran. Stosowany był szeroko jako środek wykrztuśny, osłaniający, przeciwzapalny, w chorobach przewodu pokarmowego i górnych dróg oddechowych, a zewnętrznie do płukania gardła, przy zapaleniu spojówek i bólach zębów. Sok działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie przy użądleniach pszczół i trzmieli. Obecnie liście babki zwyczajnej stosuje się głównie jako składnik mieszanek wykrztuśnych. Częściej w lecznictwie stosuje się ziele babki lancetowatej – o podobnym działaniu, ale zawierających więcej substancji czynnych i łatwiej przyswajalnych.
Ciekawostka
W Chinach znana była już od 3000 lat. W starożytności zalecana była w przypadku ukąszeń przez węże i skorpiony.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie
Pro Carpathia, 2012
2) Dziak M., Materkowska T. (red.): Medycyna naturalna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1994
Bez czarny (Sambucus nigra).
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Bez czarny pochodzący z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie, w Polsce pospolity na całych obszarze kraju. Występuje w zaroślach, na brzegach lasów, przy drogach, na miedzach, śmietniskach i na wszelkich nieużytkach na glebach żyznych, zasobnych w wapń.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
W kwiatach bzu czarnego występują flawonoidy, kwasy wielofenolowe, kwasy organiczne, ślady olejku eterycznego, witaminy A, B i C i sole mineralne.
Owoce zawierają około 20% cukrów redukujących, 3,5 % pektyn, ok. 3% garbników, zespół 3 barwników antocyjanowych, kwasy wielofenolowe, kwasy organiczne, witaminy z grupy B, karetonoidy oraz sole mineralne.
Surowiec lekarski
Surowcem zielarskim są kwiaty (Flos Sambuci) i dojrzałe (czarne) owoce (Fructus Sambuci). Nie mniej jednak właściwości lecznicze mają także kora (Cortex Sambuci), korzenie (Radix Sambuci) i liście (Folium Sambuci).
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Bez czarny jest popularną rośliną stosowaną w celach leczniczych od wieków. Kwiaty działają: moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Owoce mają własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, odtruwająco, przeciwwirusowo i immunostymulująco. Ze względu na dużą zawartość antocyjanów owoce mają potencjalne działanie przeciwutleniające. Napary z kwiatów są używane przy przeziębieniach,
do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych. Z owoców zazwyczaj
wykonuje się odwary używane do leczenia migreny, nerwobólów, biegunki, chorób reumatycznych, i neurologicznych, a dzięki ich własnościom odtruwającym także przy zaburzeniach przemiany materii.
Ciekawostka
Wszystkie świeże części rośliny zawierają sambunigrynę, które w większych ilościach są
trujące. Wysoka temperatura usuwa ich właściwości trujące.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów: Stowarzyszenie
Pro Carpathia, 2012
2) Kapusta J.: Apteczka domowa. Warszawa: Buchmann, 2012
3) Dziak M., Materkowska T. (red.): Medycyna naturalna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1994
Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L.)
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Borówkę brusznicę pochodzącą z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
Borówka brusznica w stanie dzikim rośnie w strefie klimatu umiarkowanego Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Polsce spotykana jest na całym niżu i w górach. Rośnie w dużych skupiskach, w borach sosnowych, na górskich murawach i pastwiskach, wrzosowiskach i połoninach.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Liście borówki zawierają glikozydy fenolowe (m.in. arbutynę), garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, sole mineralne z dużą ilością manganu. W owocach znajdują się kwasy organiczne (jabłkowy, benzoesowy), witaminy A i C, antocyjany, pektyny, garbniki i cukry. Brusznica zawiera wiele kwasu szczawiowego, trudnego do wydalenia z organizmu.
Surowiec lekarski
Do celów leczniczych pozyskuje się liście i owoce ze stanowisk naturalnych.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Borówka brusznica znana była w starożytności, pisze o niej np. Dioskorides. W Polsce w lecznictwie ludowym stosowano liść razem z kwiatostanem w dolegliwościach reumatycznych. Owoce gotowane z cukrem podawano w zimnicy, chorobach żołądka, biegunce, a także przy braku apetytu. Natomiast
odwar z liści używany był w kamicy nerkowej jako środek moczopędny. Obecnie liść brusznicy stosuje się jako lek moczopędny i odkażający drogi moczowe w schorzeniach nerek i pęcherza moczowego.
Ciekawostka
Duże dawki wyciągów z liści brusznicy stosowane przez dłuższy czas mogą powodować objawy przewlekłego zatrucia hydrochinonem.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów:
Stowarzyszenie „Pro Carpathia”, 2012
2) Łuczaj Ł.: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004
Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.)
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Borówkę czarną pochodzącą z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
Roślina występuje w całej Europie, północnej Azji oraz zachodniej części Ameryki Północnej. Preferuje gleby piaszczyste, ubogie i kwaśne, ale dość wilgotne. Dobrze znosi półcień. Najlepiej rozwija się w borach sosnowych, sosnowo-świerkowych i mieszanych.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Owoce zawierają witaminy C, A, D, z grupy B i rutynę (witaminę P), pektyny, garbniki, karotenoidy, flawonoidy, barwniki antocyjanowe, kwasy organiczne, sole mineralne żelaza, manganu, potasu, litu i molibdenu. Natomiast liście zawierają chlorofil, karotenoidy, flawonoidy, triterpeny, garbniki, kwasy organiczne, arbutynę, inozyt (substancja regulująca poziom cukru we krwi), sole mineralne, zwłaszcza manganu.
Surowiec lekarski
Surowcem lekarskim jest owoc i liście. Liście należy zbierać pod koniec owocowania borówki. Owoce należy zbierać ręcznie, aby grzebieniem nie kaleczyć i niszczyć krzewinek (jest to regulowane przez ministerialne rozporządzenie).
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Świeże owoce działają rozwalniająco na przewód pokarmowy. Natomiast napary i wyciągi z suszonych owoców są skutecznym środkiem przeciwbiegunkowym, przeciwbakteryjnym, stosowane również w zatruciach pokarmowych. Działają przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie oraz mają wpływ na ostrość widzenia. Odtruwają organizm w metali ciężkich np. z rtęci. Zapobiegają szybkiemu zmęczeniu oczu, pieczeniu i uszkodzeniu siatkówki przez promieniowanie UV. Badania in vitro oraz na zwierzętach wskazują na zapobieganie powstawaniu nowotworów oraz hamowanie ich rozwoju (zwłaszcza w odniesieniu do raka jelita grubego). Liście mają łagodne działanie zapierające, przeciwbakteryjne, obniżają poziom cukru we krwi. Pomagają też w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych.
Ciekawostka
Borówka czarna była już wzmiankowana przez autorów starożytnych i średniowiecznych m.in. przez Dioskurydesa, Paracelsusa.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów:
Stowarzyszenie „Pro Carpathia”, 2012
2) Szymborska D. (red.): Zioła i rośliny lecznicze. Olsztyn: Firma Księgarska Olesiejuk, 2008
Brzoza brodawkowata (Batula pendula Roth.)
Zdjęcie po prawej stronie (poniżej) obrazuje Brzozę brodawkowatą pochodzącą z zielnika br. Marcina M. Cegły OH.
Gdzie występuje?
Występuje w umiarkowanej strefie półkuli północnej. W Polsce jest pospolitym drzewem na niżu i w niższych partiach górskich.
Skład chemiczny i związki leczniczo czynne
Flawonoidy, garbniki, saponiny, trójterpeny, olejek eteryczny, witaminy P i C, sole mineralne, betulina i kwasy organiczne. Kora zawiera dużo betuliny i żywicy.
Surowiec lekarski
Do celów leczniczych wykorzystuje się zarówno liście, pączki jak i korę. Liście zrywa się w maju, gdy są jeszcze młode i lepkie. Korę pozyskuje się wiosną lub jesienią z młodych gałęzi i pni. Pączki natomiast pozyskuje się tylko z gałęzi ściętych zimą lub wczesną wiosną.
W jakich jednostkach chorobowych ma/miała zastosowanie?
Już w średniowieczu zaczęto stosować ją w lecznictwie. Św. Hildegarda (XII w.) wykorzystywała kwiat brzozy do leczenia wrzodów, Matthioli (XVI w.) sokiem z brzozy leczył kamicę nerkową. W lecznictwie ludowym stosowany był sok zarówno z korzeni, pni jak i gałązek brzozy. Natomiast dzięgieć otrzymywany z drzewa brzozowego polecany był w leczeniu świerzbu, grzybicy czy egzemy. Obecnie w lecznictwie liście brzozy zalecane są jako środek moczopędny i dezynfekujący drogi moczowe, przeciwreumatyczny i napotny.
Ciekawostka
W kosmetyce z liści brzozy sporządza się środki do pielęgnacji włosów.
Źródło:
1) Trąba Cz., Wolański P., Rogut K.: Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Rzeszów:
Stowarzyszenie „Pro Carpathia”, 2012
2) Szymborska D. (red.): Zioła i rośliny lecznicze. Olsztyn: Firma Księgarska Olesiejuk, 2008
3) Łuczaj Ł.: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004