Obraz Święty Jan Boży

Obraz Święty Jan Boży w kościele OO. Bonifratrów w Krakowie

Wizerunek św. Jana Bożego, świętego założyciela Zakonu Bonifratrów, umieszczony jest w kościele zakonnym pw. Trójcy Przenajświętszej, w ołtarzu głównym. Ma kształt stojącego prostokąta od góry zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym (wym. 239 x 112 cm). Został namalowany w technice olejnej, na płótnie, na zaprawie kredowo-klejowej.

Św. Jan Boży (Jan Ciudad) został tu ukazany w momencie tzw. glorii, w chwili gdy w ekstazie kontempluje, zapatrzony w krucyfiks, a nad jego głową, na tle rozświetlonych symbolicznie niebios anioł trzyma w tym przypadku nie koronę, czy wieniec laurowy, ale zgodnie z obietnicą Chrystusa – koronę cierniową. Jest to przedstawienie całopostaciowe, niemal frontalne, ukazujące młodego mężczyznę o pociągłej twarzy okolonej krótkimi ciemnymi włosami i nieznacznym zarostem. Jan Boży, z głową lekko pochyloną na lewy bark i wzrokiem skierowanym w dół na krucyfiks, który podtrzymuje lewą ręką, w chwili religijnego uniesienia jakby osuwa się na kolana, na co wskazują układające się na ziemi fałdy czarnego habitu zakonnego. Prawą rękę ma odwiedzioną nieco w bok, ukazując wnętrze otwartej dłoni. Nad głową świętego unosi się w powietrzu, ukazany w dynamicznej pozie nagi, bezskrzydły aniołek. Jego ciało osłania jedynie powiewająca w powietrzu jasna draperia. Aniołek w prawej, wzniesionej ku górze dłoni trzyma krzyż w kształcie herbu Leliwa (półtrzecia krzyża). Natomiast lewą ręką, opuszczoną w dół, trzyma nad głową świętego koronę cierniową, obiecaną Janowi Bożemu przez samego Chrystusa.

Święty został ukazany na tle rozległego krajobrazu. Za jego plecami, po lewej stronie kompozycji widać rzekę, a na drugim jej brzegu rysuje się sporych rozmiarów wzgórek, może kopiec. Natomiast po prawej stronie, w głębi na tle widnieje warowny zamek wzniesiony na skalistej górze.

Koloryt obrazu jest stonowany, z wyraźną dominantą czerni habitu świętego i rozświetlonych chmur nad jego głową. Krajobraz w tle utrzymany jest w tonacji zieleni przechodzącej w odcienie niebiesko-srebrzysto-szare. W obecnym kształcie efekt malarski obrazu został wzbogacony nałożeniem na habit świętego i draperię okrywającą aniołka  srebrnych sukienek oraz pozłocistego krucyfiksu, korony cierniowej oraz krzyża na elementy malowane, co daje efekty luministyczne i jednocześnie jest świadectwem kultu, jakim otoczono wizerunek świętego założyciela.

Malowidło ujęte jest złoconą, profilowaną ramą, ozdobioną rzeźbionymi motywami roślinnymi, taką samą jak większość obrazów w ołtarzach bocznych w kościele.

Obraz nie jest sygnowany. Jego istnienie ma potwierdzenie źródłowe w postaci wzmianki Żegoty Paulego z roku 1843 (Biblioteka Jagiellońska, rkps 5357 II, t. 10, k. 139). Obraz był dwukrotnie konserwowany w XX wieku. W trakcie pierwszej konserwacji w roku 1942 zdublowano płótno, powierzchnię obrazu odczyszczono, uzupełniono ubytki warstwy malarskiej i położono nowy werniks. Podczas konserwacji przeprowadzonej w 1991 roku przez Józefa Furdynę zaimpregnowano i wzmocniono krosno, usunięto przemalówki, naprawiano drobne uszkodzenia mechaniczne, położono nowy werniks.

W Katalogu zabytków obraz uznano za pochodzący z wieku XIX. Natomiast Andrzej Siwek datował go na koniec XVIII wieku. Wydaje się jednak, że powstanie obrazu ołtarzowego z przedstawieniem zakonnego świętego patrona należy związać z przekazaniem bonifratrom w roku 1812 dawnego kościoła trynitarzy i jego odnowieniem ok. 1820 i 1825. Być może wizerunek świętego założyciela Zakonu sprawiono do pozyskanego kościoła, dostosowując jego format do starszych obrazów zachowanych w tej świątyni.

Obraz posiada wpis do rejestru zabytków 8 XII 1971 r. pod numerem B–131.

Literatura:

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV, Miasto Kraków, cz. V, Kazimierz i Stradom. Kościoły i klasztory, 2, Warszawa 1994, s. 73, fig. 271.

A. Siwek, Obraz – Św. Jan Boży – z ołtarza św. Jana Bożego, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie, Kraków 1995.

dr hab. Andrzej Włodarek

prof. IS PAN, prof. UPJPII