Medycyna klasztorna „Balsam Jerozolimski”, część 2

Kilka słów o surowcach zielarskich i ich właściwościach leczniczych, zawartych w Balsamie Jerozolimskim wg. receptury bonifraterskiej.

Ziele Tymianku (Herba Thymi), zalecany jest często w leczeniu stanów zapalnych i w zakażeniach dróg oddechowych, a w tym na przewlekły kaszel, przeziębienie, astmę i koklusz. Stosowany jest również w leczeniu innych chorób jak np. w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego w stanach zapalnych dróg żółciowych, pęcherzyka, trzustki, wątroby oraz w chorobach skóry tak wewnętrznie jak i do przemywań.

Pąki Sosny (Turiones Pini), znany z domowym sposobem robionych syropów sosnowych czy nalewki „sosnówki”. Stosowany w terapii ułatwia odksztuszanie i usuwanie zalegającej wydzieliny z układu oddechowego. Zawarte olejki działają odkażająco, rozrzedzająco na wydzieliną i wykrztuśnie wzmagają odruch kaszlu i oczyszczanie płuc.

Liść Mięty pieprzowej (Folium Menthae pip.), to surowiec dający olejek miętowy,
a smak i zapach znany jest nam z leków, pastylek i wielu innych produktów tak spożywczych jak i kosmetycznych. Olejek działa lekko znieczulająco, chłodząco, odświerzająco oraz odkażająco. Liść mięty powszechnie stosowany jest w naparach i podobnie jak uzyskane ekstrakty poprawiają pracę żołądka i działa żółciopędnie i żółciotwórczo. Nie są jednak wskazane dzieciom do 6 roku życia.

Kwiat Lipy (Flos Tilliae), a wcześniej opisywany jako kwiatostan – Inflorescentia Tiliae, to surowiec o miłym świeżym zapachu. Herbatki polecane są dzieciom podczas różnego rodzaju infekcji górnych dróg oddechowych jak i w profilaktyce przeziębieniowej.  Napary działają powlekająco i napotnie.

Korzeń Omanu wielkiego (Radix Inulae). Stosowany jako napar lub tinctura jako produkt o dobrych właściwościach przeciw bakteryjnych, przeciw wirusowych oraz rozrzedzających gęstą i zalegającą w drogach oddechowych wydzielinę śluzową.

Ziele Hyzopu (Herba Hyssopi), polecane i stosowane w chorobach gardła a zwłaszcza przy mokrym kaszlu i zalegającej wydzielinie w płucach, a także w zapaleniu krtani i jamy ustnej, poprawia pracę przewodu pokarmowego, normalizuje prace jelit i działa lekko żółciopędnie.

Liść szałwii (Folium Salviae). Surowiec oraz jego przetwory są powszechnie znane ze wskazań do płukania jamy ustnej i skóry tak w infekcjach gardła jak i po wizycie u stomatologa, ale to nie wszystko. Szałwia wykazując silne działanie ściągające, gojące, działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, zmniejsza wzdęcia, łagodzi zaburzenia trawienne normalizuje pracę jelit i korzystnie wpływa na gospodarkę węglowodanową w cukrzycy. Zewnętrze stosowana do okładów, przemywań i płukanek w wielu dolegliwości skóry, włosów i jam ciała.

Kwiat Dziewanny (Flos Verbasci). Delikatne duże żółte kwiaty dziewanny stosowane są głównie w leczeniu chorób i nieżytów dróg oddechowych. Ekstrakty, nalewki, syropy i sam kwiat dziewanny tak kutnerowatej jak i wielkokwiatowej zalecane są w leczeniu przeziębienia, anginy, chrypki, grypy, w nieżytach gardła a zwłaszcza w suchym kaszlu.  Swym działaniem bakteriostatycznych hamuje rozwój infekcji bakteryjnej na błonie śluzowej.

Płucnica Islandzki, plecha (Cetraria islandica). Plecha płucnicy stanowi dobry surowiec do pozyskania kwasów porostowych wykazujących szerokie działanie osłonową i powlekające na błonę śluzową, a także zmniejszające kaszel i rozrzedzające wydzielinę dróg oddechowych. Otrzymane z porostu preparaty możemy stosować w celu uzyskania działanie powlekające na błony śluzowe jamy ustnej i gardła, dzięki temu działamy przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Napary jak i ekstrakty stosowane były w przeszłości w leczeniu gruźlicy, gdzie konieczne było również działanie gojące i hamujące krwawienia z płuc. Uzyskany efekt powlekający i gojący dobrze się sprawdza
również w leczeniu choroby wrzodowej żołądka, dwunastnicy i jelit. Śmiało możemy stosować na skórę by uzyskać efekt ochronny.

Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.). Do niedawna stosowany koszyczek a obecnie cały kwiat rumianku jest znanym surowcem zielarskim stosowanym przy różnych dolegliwościach, tak wewnętrznie jak i zewnętrznie, u dzieci jak i u dorosłych. Stwierdzone właściwości rozkurczowe, przeciwzapalne, antyseptyczne i uspokajające to jedne z wielu atutów tej rośliny. Stosowany jest więc jako środek wspomagający w wielu chorobach
i dolegliwościach  w tym także na drogi oddechowe, przewód pokarmowy oraz w chorobach skóry.

Podbiał pospolity (Tussilago farfara L.). Surowcem leczniczym są kwiaty zbierane wczesną wiosną i liście zbierane w sierpniu. Znanym i bardziej polecanym surowcem są liście, choć stwierdzono w nich pewne ilości związków hepatotoksycznych (z grupy alkaloidów pirolizydynowych) to jednak stosunek wartości leczniczych przeważa nad właściwościami szkodliwymi, które nie są tak oczywiste, gdy całościowo spojrzy się na działanie tego surowca zbieranego w różnych obszarach czy z upraw kontrolowanych. Podbiał od zawsze miał zastosowanie jako surowiec o właściwościach osłaniających, powlekających, przeciwkaszlowych, wykrztuśnych, przeciwzapalnych i antyseptycznych to jego atuty aby stawać ekstrakty z podbiału w schorzeniach dróg oddechowych.

Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum L.). Drzewo o pięknej rozłożystej koronie kwitnące białymi i purpowymi kwiatami zebranymi w stożkowo wzniesione grona. Surowiec (kwiat, kora i owoc) jak i preparaty otrzymywane z poszczególnych części tej rośliny znalazły głównie zastosowanie w leczeniu i wspomaganiu chorób naczyń krwionośnych i dolegliwości związanych z układem krwionośnym (żylaki podudzi, żylaki odbytu, trudno gojące się rany, pajączki itp.). Zawarte w kasztanowcu kumaryny, flawonoidy czy garbniki oraz inne związki czynne wykazują bogate działanie na ustrój człowieka wpływając przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, ściągająco, żółciopędnie i żółciotwórczo. Infekcje i przewlekłe stany zapalne mocno wpływają również na układ naczyniowy w tym ukrwienie dróg oddechowych prowadzący do przekrwienia błony śluzowej i do mikro krwawień co najbardziej zauważa się u osób z przewlekłą astmą, a w przeszłości u chorych na gruźlicę. Stosowanie zatem preparatów z kasztanowca zwyczajnego jest działaniem wspomagającym terapię i leczniczym.

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis L.). Któż z nas nie zna zapachu korzenia kozłka, jest tak specyficzny i rozpoznawalny, że trudno go nie zapamiętać. Ekstrakty etanolowe jak
i wywary z mieszanek z dodatkiem kozłka są polecane często jako lek na „stres, sen
i zmęczenie”. Kozłek działa również rozkurczająco, antyseptycznie, wiatropędnie
i żółciopędnie. Ułatwia wiec organizmowi wyciszając go prowadzić istotne procesy zdrowienia, a sen jak wiemy jest sprzymierzeńcem w leczeniu, zdrowieniu.

Mydlnica lekarska (Saponaria officinalis). Korzeń mydlnicy obecnie jest mało stosowany
i znany choć od wieków był składnikiem naturalnych „detergentów”, tworzący pianę
i ułatwiający usuwanie brudu. W medycynie stosowany był i jest w niektórych produktach  jako środek wykrztuśny i ułatwiający usuwanie i rozrzedzanie gęstej wydzieliny często ropnej z  górnych i dolnych dróg oddechowych czego przykładem może być znany od wielu lat preparat „Pectosol”. Podawany do picia działa wykrztuśnie oraz moczopędnie, żółciopędnie, poprawiając trawiennie, a przedawkowanie wywołuje wymioty i biegunkę.

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale). Powszechnie zwany dmuchawcem o gorzkim smaku i specyficznym białym soku jaki widzimy po zerwaniu liści czy kwiatów.  Napary jak i alkoholatury otrzymywane z korzenia mniszka lub z korzenia i ziela mniszka stosowane są powszechnie w zaburzeniach metabolicznych np. jako środek żółciopędny, żółciotwórczy i
moczopędny, do pobudzania metabolizmu i wzmożenia diurezy czyli oczyszczania organizmu z metabolitów.

Bez czarny (Sambucus nigra L.). Surowiec znany i cenny tak kwiat jak o owoc,
a w medycynie ojców fitoterapii również kora i korzeń. My wykorzystujemy kwiat bzu czarnego który często spotykamy podczas majowych leśnych wędrówek, a czarne drobne owoce wczesną jesienią. Kwiaty jak i owoce znalazły zastosowanie w profilaktyce chorób dróg oddechowych i nie tylko. W składzie balsamu jerozolimskiego dla dzieci używamy syropu z owoców bzu, który działa wykrztuśnie i przeciwgorączkowo. Owoc wysuszony znany jest jako remedium przy zaparciach i zatruciach, a sok pozyskiwany ze świeżych owoców i pasteryzowany wykazuje znakomite działanie wspomagające w leczeniu przeziębienia i przewlekłego kaszlu.

Pelargonia afrykańska (Pelargonium sidoides). Surowcem stosowanym pelargonii jest korzeń, którego składniki wykazują bardzo dobre właściwości lecznicze w chorobach płuc szczególnie u osób leczonych na suchoty, ale śmiało możemy stosować  w innych chorobach dróg oddechowych z przeziębieniem, anginą i zapaleniem gardła na czele.

Mirra (Resina Myrrhae). Mirra często może się nam kojarzyć z obrzędami religijnymi gdzie woń spalanego kadzidła ubogaca nastrój liturgii i duchowo nastraja do uwielbiania Boga,
a sam dym to też odwieczny sposób oddawania czci Bogu. Mirra to nic innego jak wysuszona gumożywica krzewu balsamowca mirry, a rozpuszczona lub zawieszona w innych roztworach podawana do picia lub do przemywania działa bakteriobójczo, pierwotniakobójcze
i grzybobójczo. Podawana wewnętrznie zwiększa odksztuszanie zalegającej wydzieliny,
a miejscowo również ściągająco i przeciwzapalnie.

Miód (Mel). Produkt pszczeli, źródło słodyczy i witalności. Stosowany między innymi
w syropach jako substancja słodząca, ale także jako składnik odżywczy i leczniczy
o szerokich właściwości wzmacniające i lecznicze. Prawidłowo przygotowany roztwór miodu w wodzie i stosowany regularnie wzmacnia serce, wzmacnia naszą odporność i chroni od infekcji sezonowych.

Menthae piperitae oleum – otrzymywany z Mięty pieprzowej (Mentha piperita L.). Czysty olejek miętowy powszechnie wykorzystywany w małych dawkach jako polepszacz smakowy, w większych i w preparatach galenowych jak np. w kroplach miętowych zalecany
w dolegliwościach przewodu pokarmowego, braku apetytu, łaknienia, zaburzenia trawienia, mdłościach gdzie poprawia wydzielanie żółci i normalizuje pracę przewodu pokarmowego.
Eucalyptus oleum – otrzymywany jest z Eukaliptusa gałkowego (Eucalyptus globulus L.),
w małych ilościach poprawia smak i wspiera działanie głównych składników leczniczych.

Mentol (Menthol) – jest to alkohol terpenowy o zapachu mięty, jest składnikiem olejku miętowego.  Olejek miętowy, eukaliptusowy i mentol mimo różnego składu chemicznego wykazują bardzo podobne właściwości terapeutyczne oraz poprawiają walory smakowe, które często w preparatach o złożonym składzie są bardzo istotne. Olejek miętowy i mentol
w pastylkach do ssania wykazują właściwości aromatyzujące, od ich zawartości zależy efekt chłodzący, znieczulający, przeciwbakteryjny, przeciwzapalny i przeciwwirusowy. Olejek eukaliptusowy wykazuje skuteczne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze oraz przeciwzapalne, a dodatkowo działa lekko wykrztuśnie i rozrzedzająco na wydzielinę
w drogach oddechowych.

Składniki Balsamu Jerozolimskiego to surowce o sprawdzonym składzie chemicznym
i o potwierdzonych właściwościach leczniczych, co potwierdza również tradycja stosowania. Mimo że niektóre składniki wydają się niepotrzebne np. mniszek, kasztanowiec, kozłek to jednak ich właściwości dobrze się komponują i uzupełniają terapię surowców typowo stosowanych w tych dolegliwościach. Podczas choroby wiemy i stale się powtarza aby organizm odżywiać, wzmacniać i dostarczać „narzędzi” do leczenia oraz utrzymywać stała i wysoką zdolność do oczyszczania z metabolitów poprzez wpływ na nerki, wątrobę czy jelita. Synergizm użytych ziół i ich potencjał terapeutyczny to walory leków roślinnych. Dla wielu z nas problematycznym staje się tylko konieczność przygotowania, częstości podawania i czasu po którym pragniemy widzieć efekty. Plusami zaś są małe skutki działania toksycznego i co dla wielu niezauważalne proces zdrowienia często pociąga za sobą poprawę w innych obszarach funkcjonowania naszego ciała. Osoby stosujące leki roślinne wiedzą, że proces leczniczy to wielość i złożoność procesów, które zachodzą w czasie, a i ich skuteczność nie zawsze zależy od dużej dawki jednorazowej, ale od systematyczności i zdolności regeneracyjnej organizmu. Choć tak wiele wiemy już o ziołach to jednak zawsze należy się doszukiwać ryzyka i skutków niepożądanych czy interakcji, bo zioła mają dużą siłę leczniczą, ale przedawkowane i w reakcji z powszechnie stosowanymi lekami syntetycznymi mogą ogólnie mówiąc zaszkodzić.

Należy zauważyć, że wymienione wersje Balsamu Jerozolimskiego tak leki jak
i suplement diety w tym dla dzieci oraz dorosłych sprawdzają się dobrze, jako pierwsza pomoc w nagłych stanach chorobowych. Dzieci, dorośli, a w szczególności ludzie starsi powinni korzystać z preparatów ziołowych tu wymienionych lub o podobnym składzie jako preparaty pierwszego rzutu w chorobach dróg oddechowych. Zioła w nich zawarte działając profilaktycznie nie dopuszczają do rozwoju stanów zapalnych, infekcji wirusowych
i bakteryjnych, a w konsekwencji mogą uchronić przed chorobami przewlekłymi. Unikamy
w ten sposób długiej antybiotykoterapii i przewlekłego podawania preparatów przeciwzapalnych i obkurczających drogi oddechowe.

Kilka słów o Zakonie.

Zakon Szpitalny św. Jana Bożego został założony przez Jan Ciudad (1495 – 1550) zwanego w Grenadzie Janem Bożym. Został erygowany jako Zakon przez Papieża Sykstusa V w 1586 roku na regule św. Augustyna. W Polsce istnieje i prowadzi swą misję opieki nad chorymi
z przerwami od 1609 roku. Zakon w swych Statutach Generalnych jak i w Konstytucji Zakonu ma za zadanie otaczać opieką ludzi chorych i cierpiących, którym pomagać ma poprzez szeroko pojęte szpitalnictwo: szpitale, przytułki, apteki i ziołolecznictwo.

                                            Grzegorz Ścieranka – Brat Jan z Dukli OH

* Artykuł nie stanowi porady medycznej, lekarskiej czy farmaceutycznej. Czytelnik przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji, co do leczenia, powinien skonsultować się (w zależności od potrzeb) z lekarzem lub farmaceutą.