W metryce 60-tka, a „pod skórą” pięć lat mniej?

Rozmowa z Jolantą Krzyżanowską, dietetykiem ze Szpitala Zakonu Bonifratrów w Łodzi

Wiek metrykalny, kalendarzowy to wiek zgodny z liczbą przeżytych lat. A wiek biologiczny?

To informacja o kondycji zdrowotnej naszego organizmu. Najkorzystniej jest, jeśli wiek kalendarzowy jest zbliżony do wieku biologicznego.

Czyli można powiedzieć, że dla organizmu czas może płynąć szybciej lub wolniej niż ten odmierzany przez zegary?

Owszem, organizm jednej osoby starzeje się szybciej, innej wolniej, mimo tej samej liczby przeżytych lat kalendarzowych. Każdy z nas starzeje się inaczej, co więcej różne narządy u tej samej osoby starzeją się inaczej. Mówi się o starzeniu pozytywnym, czyli takim, gdy zmiany narządowe wynikają jedynie z upływu czasu. Częściej jednak zmiany w narządach wynikają zarówno z upływu czasu, jak i współistniejących chorób. Niestety, tylko u co dziesiątej osoby starzenie jest pozytywne, bez chorób współistniejących.

Dlaczego starzejemy się w różnym tempie – jeden wolniej, drugi szybciej – mimo tego samego wieku kalendarzowego?

Nie wiadomo, co zapoczątkowuje starzenie. Wiadomo natomiast, że mechanizmy odpowiadające za proces starzenia zaczynają się na poziomie molekularnym, cząsteczkowym, komórkowym. Mamy także sporo informacji na temat czynników i procesów regulujących tempo starzenia. Wpływają na to zasadniczo dwie główne grupy czynników –genetyczne i środowiskowe. Genetyczne, bo każdy z nas ma inny genom, czyli inną informację genetyczną, zapisaną w podstawowym zespole chromosomów. Środowiskowe, ponieważ każdy żyje w innym środowisku, warunkach. I dlatego nie starzejemy się w tym samym tempie. Każdy starzeje się inaczej. Nie mamy oczywiście wpływu na otrzymane od rodziców geny, ale poprzez zmianę stylu życia możemy do pewnego stopnia wpłynąć na tak zwany epigenom, czyli – mówiąc w dużym uproszczeniu – na modyfikacje, jakim podlega nasz genom. Do najważniejszych elementów stylu życia, które mogą pozytywnie modyfikować DNA należą: odpowiednia dieta, regularna aktywność fizyczna, wysiłek umysłowy, unikanie używek (zwłaszcza palenia tytoniu i picia alkoholu) oraz unikanie (w miarę możliwości) szkodliwych warunków środowiska i pracy (stresu, hałasu, promieniowania jonizującego itp.). Przestrzegając zasad zdrowego stylu życia możemy przyczyniać się do tego, że nasz tak zwany wiek biologiczny będzie zbliżony do wieku metrykalnego, a może nawet niższy. Badania pokazują, że na przebieg starzenia mają wpływ nawet tak odległe zjawiska, jak okres rozwoju wewnątrzmacicznego. Epigenom (modyfikacje DNA) rozwijającego się już w życiu płodowym człowieka zależy od takich czynników jak na przykład niedożywienie matki, choroby, a także środowisko życia matki. W czasie całego naszego życia znaczący wpływ na epigenom ma dieta.

Jaka dieta może pozytywnie modyfikować genotyp, spowolniać proces starzenia?

Najefektywniejsza w modyfikowaniu epigenomu i wydłużaniu zdrowej fazy życia jest żywność pochodzenia roślinnego. Codzienna dieta nie powinna być obfita, powinna być uboga w tłuszcze nasycone oraz węglowodany łatwo przyswajalne, ale bogata w białko, zwłaszcza u osób starszych i aktywnych fizycznie. Ograniczenie kaloryczności diety i jednoczesne dostarczanie wszystkich składników odżywczych zgodnie z zapotrzebowaniem organizmu, jest jednym z najlepiej poznanych mechanizmów spowalniających starzenie się organizmu oraz zapobiegających rozwojowi wielu chorób przewlekłych. Od kilku lat najwyższe notowania ma dieta śródziemnomorska. Charakteryzuje się ona dużą zawartością ziaren z pełnego przemiału, roślin strączkowych, różnego rodzaju warzyw i owoców, oliwy tłoczonej na zimno, orzechów, umiarkowanym spożyciem ryb, niewielką zawartością produktów mlecznych i mięsa, a także odpowiednim nawodnieniem organizmu. Efekty tej diety to przede wszystkim obniżenie poziomu lipidów we krwi, ochrona przed stanami zapalnymi, stresem oksydacyjnym, czyli przed brakiem równowagi w organizmie między wolnymi rodnikami, a przeciwutleniaczami.

Czy można ustalić, policzyć wiek biologiczny?

Żeby spróbować to zrobić powinno oznaczyć się w badaniu krwi biomarkery biochemiczne, które są związane ze zwiększoną, a niezależną do wieku kalendarzowego, podatnością na zachorowalność. Dotychczas nie udało się wykazać, aby jakiś pojedynczy parametr był markerem, pozwalającym ocenić wiek biologiczny. Dlatego należy oznaczyć ich kilka. Są to biomarkery: stanów zapalnych, hematologiczne, lipidowe, związane z cukrzycą, hormonalne, dotyczące funkcji nerek. Należy wiedzieć, że związane z wiekiem zmiany stężeń poszczególnych biomarkerów niekoniecznie wskazują na występowanie danej choroby. Konieczna jest zatem zawsze konsultacja i diagnoza lekarska.

W Internecie można znaleźć kalkulatory wieku biologicznego. Czy wyniki uzyskane przy ich pomocy są wiarygodne?

Nie należy tak uzyskanych wyników traktować zbyt serio. Margines błędu z jakim dostaniemy wynik – z różnych przyczyn – może tu być ogromny. Na przykład jakiś internetowy kalkulator może określić różnicę między wiekiem kalendarzowym a tak zwanym biologicznym na 20, a nawet więcej lat, często na niekorzyść! Niektóre osoby po wykonaniu takiego wyliczenia wieku biologicznego wpadają w depresję. Również z dystansem należy podchodzić do tak zwanego wieku metabolicznego oznaczanego przy pomocy analizatorów składu ciała technologią BIA (analiza składu ciała przy wykorzystaniu oporu elektrycznego tkanek organizmu). Są to specjalistyczne urządzenia, które mierzą podstawową przemianę materii (organizm w stanie spoczynku, bez wysiłku fizycznego), ilość tkanki mięśniowej i tłuszczowej, ilość wody w organizmie i na koniec podają – jako wynik – wiek metaboliczny organizmu. Tempo przemian metabolicznych ma niewątpliwy wpływ na wiek biologiczny, ale trzeba wiedzieć, że badania analizy składu ciała nie są porównywalne z badaniami biochemicznymi, przede wszystkim nie uwzględniają stanu zdrowia. Mogą jednak zachęcić do podjęcia zmian w kierunku zwiększenia aktywności fizycznej, korekty diety czy modyfikacji innych elementów stylu życia. Jak wiemy wraz z wiekiem następuje stopniowy ubytek białek z tkanki mięśniowej i narządów oraz spada spontaniczna aktywność fizyczna, co w efekcie przyczynia się do obniżania tempa podstawowej przemiany materii. Aby złagodzić ten spadek należy dążyć do zachowania wysokiej sprawności fizycznej i stosować zbilansowaną, bogatą w białko dietę. Czyli regularna aktywność fizyczna oraz zindywidualizowana dieta to podstawowe sposoby, by wiek metaboliczny zbliżyć do kalendarzowego, a może go nawet obniżyć.

A postawa życiowa, umiejętność radzenia sobie ze stresem, relacje z innymi mają jakiś wpływ na dodawanie lub odejmowanie lat organizmowi, na tempo biologicznego starzenia się?

Na stan zdrowia, na utrzymanie dobrego samopoczucia niewątpliwie ma wpływ pielęgnowanie życzliwych relacji z ludźmi, z rodziną, sąsiadami, w pracy. Bliskie i silne relacje pomagają na przykład łagodzić stres, który jest przyczyną wielu chorób, między innymi wysokiego ciśnienia czy chorób układu krążenia. A te, jak wcześniej wspomniałam, mają wpływ na wiek biologiczny organizmu.