„Kto by zjadł truciznę, niech zaparzy nagietka”
Tak pisano o nagietku lekarskim prawie 900 lat temu. Jest mile widziany w ogródku, bo pięknie i długo kwitnie – mocno pomarańczowe kwiaty nagietka zdobią rabaty przez całe lato, a nawet jeszcze na początku jesieni, jeśli jest ciepła. Słowo: „lekarski” w nazwie przypomina o tym, że kwiat nagietka jest też cenionym ziołem, które między innymi pomaga w gojeniu się ran, w stanach zapalnych przewodu pokarmowego, działa rozkurczowo na przewód pokarmowy i drogi żółciowe.
Lecznicze właściwości nagietka lekarskiego znane są od dawana. Tak pisała o nim w 1150 roku w swej recepcie na zatrucie św. Hildegarda z Bingen (benedyktynka, mistyczka, wizjonerka i uzdrowicielka): Kto by zjadł truciznę albo gdy kogoś chciano otruć, niech zaparzy nagietka w wodzie, wyciśnie go i ciepły położy na żołądek. Nagietek truciznę rozrzedzi i wypędzi z wnętrzności. Potem niech chory zagotuje wino i wrzuci doń trochę nagietka, a to znowu zagotuje i wypije. W ten sposób z jego ciała wyjdzie wszystko, co było trucizną albo przez nos, albo w ślinie wykasłanej wypluje.
Nagietek jest rośliną jednoroczną, należy do rodziny astrowatych. Trudno jednoznacznie powiedzieć, skąd pochodzi – najczęściej mówi się, że są to tereny wokół Morza Śródziemnego lub Iran, gdzie ta roślina występuje w stanie naturalnym. W Polsce nagietek ma swoje regionalne nazwy, np. na Mazowszu mówi się na niego „pazurki”, w Wielkopolsce – „miesięcznica”, w Małopolsce – „paznokietki”.
W ziołolecznictwie jest stosowany wysuszony, języczkowaty kwiat nagietka (czyli mający pojedyncze płatki) lub całe koszyczki kwiatowe. Zawierają one saponiny, flawonoidy goryczki, śluzy, żywice, olejek eteryczny, dzięki czemu mają właściwości antyseptyczne, przeciwgrzybicze, antybakteryjne, antywirusowe, ściągające, goryczkowe, napotne, moczopędne, gojące.
– Obecnie w ziołolecznictwie nagietek stosowany jest we wspomaganiu leczenia wszelkich uszkodzeń skóry, jako zioło przyspieszające gojenie się ran, owrzodzeń – brat Marcin z Ziołolecznictwa Zakonu Bonifratrów w Łodzi. – Podany doustnie pobudza czynności wydzielnicze żołądka, działa przeciwskurczowo na przewód pokarmowy i drogi żółciowe, a także przeciwzapalnie. Może być też stosowany do płukania ust i gardła.
Napar z nagietka lekarskiego jest zalecany w stanach zapalnych przewodu pokarmowego, w chorobie wrzodowej, we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego nie tylko dlatego, że działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybicznie. Zmniejsza również przepuszczalność ścian naczyń włosowatych w błonach śluzowych, przeciwdziała nadmiernemu ich rozszerzaniu, działa też odtruwająco (wiąże substancje toksyczne). Jest stosowany w celu pobudzenia czynności wątroby, a zwłaszcza w wytwarzaniu żółci, a także w zaburzeniach miesiączkowania.
Zioło wykazuje szczególnie korzystne działanie na układ rozrodczy kobiety. Pozwala skutecznie uporać się z infekcjami i stanami zapalnymi, takimi jak zapalenie czy nadżerka szyjki macicy (nieleczona prowadzi do nowotworu oraz zapalenia narządów miednicy mniejszej). Wspomaga gojenie się ran po zabiegach ginekologicznych lub trudnym porodzie. Estrogenne właściwości i pobudzające działanie nagietka na macicę czynią z niego ważny środek regulujący menstruacje, łagodzący bóle miesiączkowe związane z przekrwieniem rejonu miednicy oraz redukujący zbyt obfite krwawienie w przypadku mięśniaków, endometriozy, czy w okresie menopauzy.
Nagietek to też roślina wykorzystywana do produkcji kosmetyków – wyciągi z nagietka można spotkać w wielu kremach, olejkach przeznaczonych do cery suchej, łuszczącej się, skłonnej do infekcji, zaczerwienienia i pieczenia, a także do ochrony dłoni. Kiedyś liście nagietka stosowano również jako warzywo – są bogate w witaminy (m.in. A i C) i minerały podobne do tych, które zawierają liście mniszka (potas, magnez).
Napar z kwiatów nagietka: 1 łyżkę kwiatów zalać 1,5 szklanki wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem na 15-30 min, przecedzić. Pić 3 razy dziennie po pół szklanki na godzinę przed posiłkiem. Taki napar możemy także zastosować do przemywania ran, do irygacji czy lewatywy. Można nim nasączyć tampony i aplikować do pochwy.
Nalewka z nagietka: 50 g kwiatów lub ziela z kwiatami macerować przez 14 dni w 500 ml 40-procentowego alkoholu, często wytrząsając. Następnie przecedzić i wycisnąć ziele, a płyn rozlać do małych ciemnych buteleczek i opisać włącznie z datą produkcji. Zaleca się stosować 30-50 kropli na kieliszek wody 2-3 razy dziennie na godzinę przed posiłkiem. Zewnętrznie 1 łyżeczkę nalewki rozpuścić w pół szklanki wody.
Źródło: „Fitoterapia i leki roślinne”, redakcja naukowa: Eliza Lamer-Zarawska, Barbara Kowal-Gierczak, Jan Niedworok, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2007