Czy wiesz, dlaczego nie wolno żuć gumy przed USG brzucha?

Jak przygotować się do badań obrazowych? RTG (prześwietlenie), USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny. Przed którym z tych badań należy być na czczo? Czy można wcześniej zażyć leki, które się na co dzień stosuje? Czy trzeba zrobić jakieś dodatkowe badania przed badaniem z podaniem kontrastu? Czy można iść na rezonans z metalowymi implantami, stentami (metalowymi „rurkami”, które wprowadza się np. w tętnice wieńcowe), protezami zębów?

Doktor Michał Podgórski, radiolog, czyli specjalista w dziedzinie badań obrazujących ciało człowieka ze Szpitala Zakonu Bonifratrów w Łodzi nie tylko odpowiada na te pytania, ale wyjaśnia, dlaczego do danego badania trzeba się przygotować w taki, a nie inny sposób. Doradza też, jak zachować się po badaniach obrazowych z kontrastem, żeby zminimalizować obciążenie naszego organizmu, którym jest podanie środka kontrastującego.

USG brzucha

Na to badanie pacjent powinien przyjść na czczo albo – jeśli nie jest wykonywane rano – nic nie jeść minimum 4 godziny przed badaniem. Można pić wodę (niegazowaną), aby podczas USG brzucha mieć pełny pęcherz. Żeby tak było wystarczy kilkadziesiąt minut przed badaniem wypić 2-3 szklanki wody. Pełny pęcherz przy USG brzucha jest szczególnie ważny, jeśli chcemy skupić się na ocenie u mężczyzn prostaty, a u kobiet – macicy i jajników. Na kilka godzin przed badaniem nie wolno żuć gumy, szczególnie miętowej, palić papierosów, bo to może utrudnić interpretację wyniku USG brzucha (po prostu: żucie gumy i papierosy sprawiają, że obkurcza się pęcherzyk żółciowy i nie da się go dobrze obejrzeć). Jeśli ktoś przyjmuje jakieś leki, to w dniu badania powinien je zażyć (np. leki na nadciśnienie, cukrzycę, tarczycę – łykamy je popijając czystą wodą).

USG szyi (tarczyca, tętnice szyjne), USG nóg

Tu nie jest konieczne jakieś szczególne przygotowanie się do badania, chociaż jeśli są opatrunki na ranach nóg można je zdjąć już przed wejściem do gabinetu. Poza tym przy badaniu nóg mile widziany jest strój, który pozwoli na ich łatwe odsłonięcie (do badania trzeba się rozebrać do bielizny).

RTG (prześwietlenie) i tomografia komputerowa

To badania wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie. RTG to „zwykłe” zdjęcie, w tomografii aparat rentgenowski, który robi zdjęcia, obraca się wokół pacjenta, fragmentu prześwietlanego ciała i robi serię zdjęć pod różnymi kątami. W ten sposób powstaje bardziej szczegółowy obraz badanego narządu, może to być nawet obraz 3D, czyli trójwymiarowy.

Do większości zwykłych RTG oraz tomografii komputerowej, wykonywanych bez podania kontrastu, nie trzeba się szczególnie przygotowywać. Zwykle przygotowanie do prześwietlenia polega na zdjęciu odzieży zawierającej elementy, które „wyszyłyby” na zdjęciu rentgenowskim. Chodzi na przykład o łańcuszek na szyi, metalowe guziki w bluzce, kolczyki, czy metalowe elementy biustonosza, których obraz nałożyłby się na obraz prześwietlanej części ciała. Tu technik elektroradiologii wykonujący zdjęcie podpowie nam, co mamy zrobić, co zdjąć.

Czasem do niektórych zdjęć rentgenowskich czy tomografii trzeba być na czczo, czasem – na przykład przy tomografii komputerowej brzucha – należy oczyścić jelita. Jak to zrobić, jakie leki i kiedy zażyć (np. środki zapobiegające wzdęciom, gromadzeniu się gazów w przewodzie pokarmowym), dowiemy się przy zapisie na badanie. Dostaniemy specjalną instrukcję, jak się do badania przygotować, co i kiedy zrobić. Przed badaniem można zażyć przyjmowane codziennie leki.

Rezonans magnetyczny

Rezonans magnetyczny to technika wykorzystująca silne pole magnetyczne. Pacjenta umieszcza się w tym polu i w jego kierunku, w kierunku badanego narządu, części ciała, wysyłana jest fala radiowa. Pobudzone przez nią komórki ciała badanego pacjenta odpowiadają, emitując własne fale radiowe, które odbiera maszyna i na tej podstawie obrazuje z wielką dokładnością głównie tkanki miękkie.

Ze względu na wykorzystanie silnego pola magnetycznego z tego badania nie będą mogli skorzystać pacjenci mający wszczepione różnego rodzaju urządzenia elektroniczne, na przykład: wszczepiony na stałe aparat słuchowy (implant ślimakowy), rozrusznik serca, kardiowerter. W silnym polu magnetycznym te urządzenia mogłyby się zepsuć, a to oznacza nie tylko kłopot z ich wymianą, ale mogłoby także zagrażać zdrowiu czy życiu pacjenta (np. w przypadku uszkodzenia rozrusznika serca czy kardiowertera).

W wykonaniu rezonansu magnetycznego zwykle nie przeszkadzają metalowe implanty, które pacjent może mieć w ciele: proteza stawu, stenty (to metalowe rurki rozszerzające zwężone naczynia krwionośne, najczęściej tętnice wieńcowe, zaopatrujące serce w krew), czy implanty w głowie po operacjach neurochirurgicznych. Zwykle w tych przypadkach chodzi tylko o ustalenie, w jak silnym polu magnetycznym może być badany pacjent. Mając jakikolwiek obcy element w ciele, jakieś urządzenie, umieszczone tam operacyjnie, najlepiej mieć ze sobą jego nazwę lub szczegółową informację o tym urządzeniu, protezie, implancie. Czasami pacjent dostaje tak zwany paszport na wszczepiony implant. Mając te dane, informacje, radiolog może sprawdzić, czy i w jakim polu magnetycznym może być badany pacjent z takim implantem, czy badanie będzie bezpieczne. W badaniu rezonansem nie przeszkadzają tatuaże, badanie rezonansem można też czasami zrobić osobie, która nosi aparat ortodontyczny, ale zależy to od mocy rezonansu i rodzaju aparatu, dlatego przy zapisywaniu się na badanie należy się zapytać, czy jest potrzebna konsultacja ortodonty. Przed badaniem można zażyć przyjmowane codziennie leki.

RTG, tomografia komputerowa, Rezonans magnetyczny z kontrastem

Badanie wykonywane jest na czczo albo – jeśli nie jest robione rano – nie należy nic jeść minimum 4 godziny przed badaniem. Wodę można pić, ale godzinę przed badaniem nie pijemy już nic. Przed badaniem można zażyć przyjmowane codziennie leki.

Kontrast, środek kontrastowy to – mówiąc najprościej – substancja chemiczna, która poprawia widoczność badanego narządu lub jakieś nieprawidłowości. Łatwiej zauważyć zmiany w badanym elemencie ciała – zamiany nowotworowe, procesy zapalne, infekcje (po prostu widać je lepiej). Kontrast podaje się dożylnie, a więc przed wykonaniem badania pacjent ma zakładany wenflon – to rurka z tworzywa wprowadzona do żyły (najczęściej ręki, przedramienia), przez którą zostanie wstrzyknięty kontrast. Ale uwaga: kontrast – w przypadku badania jelit – podaje się też doustnie: przed badaniem trzeba wypić około litr płynu, zawierającego środek kontrastowy.

Są dwa rodzaje kontrastów stosowanych w badaniach obrazowych:

• Kontrasty pochłaniające promieniowanie rentgenowskie – ich budowa jest oparta na związkach jodu (jod pochłania promienie rentgena). Ten kontrast jest usuwany, wydalany z organizmu przez nerki. Nie jest to „wymarzony” płyn do filtrowania przez nerki, ale jeśli są zdrowe, to dadzą sobie z nim radę. Dlatego przed badaniem obrazowym konieczne jest wykonanie badania, które sprawdza, czy nerki pacjenta są sprawne – skierowanie na to badanie, badanie z pobranej próbki krwi (sprawdza się poziom kreatyniny we krwi i wskaźnik eGFR), wystawia lekarz kierujący nas na RTG czy tomografię z kontrastem. Te wyniki badania krwi nie są długo ważne, więc przy zapisywaniu na badanie należy zapytać w rejestracji, jak długo od ich oznaczenia będą aktualne. Wyniki badania decydują o tym, czy będzie można podać pacjentowi kontrast.

Jeszcze jedna ważna rzecz – jeśli ktoś cierpi na nadczynność tarczycy i ma mieć badanie radiologiczne z kontrastem, powinien o chorobie tarczycy poinformować lekarza, który zdecyduje o możliwości wykonania badania. Podanie kontrastu zawierającego jod może nasilić nadczynność tarczycy, a to może być bardzo groźne dla pacjenta.

• Kontrasty używane w badaniach rezonansem magnetycznym – zawierają związek gadolinu, pierwiastka o bardzo silnych właściwościach ferromagnetycznych, wytwarzającego własne pole magnetyczne. Ten kontrast podaje się w bardzo małej ilości, zwykle 5-10 razy mniejszej niż w przypadku tomografii komputerowej. Czyli ewentualne negatywne skutki oddziaływania na organizm badanego pacjenta będą mniejsze, słabsze. Ale tu także – podobnie jak przed badaniem rentgenowskim z kontrastem – sprawdza się poziom kreatyniny we krwi i wskaźnik eGFR, czyli sprawdza się, jak funkcjonują nerki pacjenta. Bo ten kontrast także jest usuwany z organizmu przez nerki.

Co po badaniu z kontrastem?

Trzeba dużo pić, w dniu badania i w następnym należy wypić minimum 2 litry wody, żeby kontrast szybko i dobrze wypłukał się z organizmu. Najlepiej zabrać ze sobą na badanie butelkę wody, żeby od razu po badaniu zacząć się nawadniać. Wtedy kontrast nic złego nam nie zrobi, nie sprawi problemów. Osoby, które mogą mieć kłopot ze zbyt długim pozostawaniem bez posiłku (np. w przypadku cukrzycy) powinny oprócz wody zabrać ze sobą również coś do jedzenia, żeby nie zasłabnąć po badaniu

UWAGA: jeśli podczas podawania kontrastu zacznie się robić duszno, słabo, natychmiast trzeba to zgłosić personelowi medycznemu, który wykonuje badanie, podaje kontrast. Po badaniu nie idzie się od razu do domu – czeka się pół godziny, wenflon nie jest usuwany, żeby móc szybko zareagować, gdyby były jakieś negatywne skutki, wynikające z podania kontrastu.